Saatler Nasıl Ortaya Çıktı?

Bazı atasözleri zamanın değerli olduğunu ifade eder. Saatler Nasıl Ortaya Çıktı? Vakit nakittir sözü bu sözlerden bir tanesidir. Zamanı verimli kullanmak adına hayatımızın her anında planlar yapar ve buna uygun hareket etmeye gayret ederiz. Bu durumda en çok işe yarayan alet ise saatler.

Saatler Nasıl Ortaya Çıktı?

Günümüzde her ne kadar saati sürekli cep telefonu, tablet ve bilgisayarda bulunan dijital parametreler sayesinde görüntüleyerek takip etsek de saatleri kolumuzda kullanarak veya ev, okul, iş yerlerinin duvarlarına takarak görsel amaçlı da kullanmaya devam ediliyor. Saatler Nasıl Ortaya Çıktı? Hâlbuki geçmiş dönemlerde insanlar zamanı farklı yollarla ölçerdi. Bugün var olan saatlerin nasıl ortaya çıktığını araştırmak gerekir.

Eski Zamanlarda Zaman Ölçümü

Eski zamanlarda Güneş’in doğup battığı sayesinde veya yıldızların gökyüzünde görünüp görünmemesiyle belirlenen zaman terimi özellikle insanlığın yerleşik hayata geçip tarıma devam etmesiyle değişmeye evirildi. Sonrasında hayvanların zamanında beslenmesi, tahılların belirli zamanlarda ekilmesi ve sulanması, hasat için ürünlerin zamanında pazar yerlerine ulaştırılması lazımdı. Bu tarz gereksinimler insanları zamanı ölçmek adına çeşitli yöntemler bulmaya itti.

Güneş Saati

Saati ölçmek adına faydalanılan ilk icatlardan biri olan güneş saati, M.Ö 3500’lerde Eski Mısır’da test edilmeye başlandı. Bu saatlerde düz bir zeminin üzerine bir çubuk konulurdu ve bunun Güneş’in açısına bağlı şekilde yaptığı gölgenin uzunluğu kontrol edilirdi. En başta çok basit olan bu yöntem, bir süre sonra daha iyi seviyeye geldi ve üzerine zaman dilimlerini gösteren yelkovan ve akrep eklendi. O zamanlar Mısır’da 12 tabanında sayı dizini vardı. Ardından bu sistem Babilliler zamanında “60” sayısını belirten “altılı” bir sayı dizinine evirildi.

Su Saati 

Güneş saati yetersiz olabiliyordu. Bu duruda saatleri icat edildi. Bu saatin Eski Mısır’da icat edildiği çıktığı, ardından farklı medeniyetler vasıtasıyla daha iyi hale getirildiği tahmin ediliyor. Saatler Nasıl Ortaya Çıktı? Farklı şekilleri bulunan su saatlerinin en çok var olanı tam olarak bir günde yani 24 saatte tamamen akan büyük bir su kabından oluşanıydı. Kabın alt kısmında bir delik, kap kısmında ise geçen zamanı belirten çizgiler vardı. Su bu delikten aşağı doğru akarken suya ait seviye bu çizgilerden birine isabet edecek duruma gelince “birim zaman” kadar zaman geçmiş oluyordu. Çinliler bu konuda bir kaptan başka kaba boşalan, teki boşalınca öteki kabı tamamlayan suyla zamanın belirlendiği benzer ama farklı bir su saati üretmişlerdi. Bu saatin en ünlü hallerinden bir tanesini Müslüman olan bilgin el-Cezerî üretmiştir.

Mum Saati

Kim tarafından tasarlandığı bilinmese de mum saati, Japonlarca 10. yüzyılın ilk zamanlarına kadar vardı. Mum saatlerinde mum eridikçe mumun üst kısmında veya arkasında olan tahta çubuktaki işaretler vasıtasıyla bakılarak ne kadar zaman geçtiği anlaşılıyordu.

Kum Saati

En bilinen saat çeşitidir. Bu saatlerde üst üste binmiş iki cam fanusun vardır ve içerisi kum doludur. Üsttekinden diğerine kum akar. Bu saatler genelde belirli bir sürenin başlangıcını ve bitişini işaret etmek amaçlı kullanılırdı.

Mekanik Saatler

İlk defa mekanik saatler 1350’li yıllarda icat edildi. Rahatça düşmesi engellenmiş kısaca belirli bir sabit yerden yavaş yavaş aşağı düşen mekanizmanın çarkları döndürdüğü bu icat zamanı gerektiği bir şekilde ölçemiyordu. Günde her zaman 10 dakikadan fazla saptıkları nedeniyle her sabah yeniden ayarlanmaları şarttı.

Atom Saatleri 

Günümüzün saatleri bu saatlerdir. Zamanı mümkün olan en hassas haliyle ölçerler. Hatta sapma neredeyse sıfırdır. Bir saniye sapma olması için 30 milyar yıl geçmesi şart.

Atomları kulanarak zamanı ölçme fikri 1800’lerin sonunda Lord Kelvin ile James Clerk Maxwell in çalışmaları sayesinde oldu. Isıdor Rabii, elektronlar ile atom çekirdeği arasındaki manyetik hareketleri kullanarak atom saatinin üretilebileceğini söyledi. Bu saat şeklinin ilk halini ise saati ise 1949 yılında Harold Lyons ortaya attı ve üretti.

Atom saatleri günümüzde her türlü yapı ve bilimsel çalışmalarda kullanılır. Misal vermek gerekirse konum ortaya koyabilmek için kullanılan GPS aletlerinde hassas atom saatleri bulunur. Saatler Nasıl Ortaya Çıktı? Diğer yandan en başta başta izafiyet teoremi olmak üzere vaktin hassas bir şekilde ölçülmesinin gerekli olduğu bilimsel araştırmalarda da atom saatleri mutlaka vardır.